To mowa ludu zagłębiowskiego, obecnie nieużywana. Należała do dialektu małopolskiego z naleciałościami śląskimi oraz rosyjskimi (głównie w sferze leksykalnej).
Nie bądź ciućmokiem. Poznaj gwarę Zagłębia Dąbrowskiego!
Cechy zatracone, to m.in.:
zachowanie dawnego zakończenia aorystu, w pierwszej osobie l. poj. czasu przeszłego (-ach, -ech → -ak, -ek), np.: bułek – byłem, charowołak – ciężko pracowałam
przejście wygłosowego -ch w -k, np.: w nosyk cosak, ik
-o jako końcówka przymiotników w 3 os. l. poj. rż., np.: dobro baba
mazurzenie, np.: sacunek, zaba, capka
rusycyzmy w sferze leksykalnej, np. raniec - plecak, tornister; śmirny - grzeczny, spokojny; skolko - ile; konfiety - cukierki; riebiata - dzieci.
udźwięczniająca fonetyka krakowsko-poznańska, np.: bered Adama, płod upad
labializacja, np.: łociec, łokno, łobrona
obecność głosek pochylonych, np.: mom, jo, dóm, syr
przejście wygłosowego -ą w -om, np.: są → som, idą → idom
uproszczenie zbitek spółgłoskowych, np.: jastrząb → jascąb
Cechy przetrwałe do dziś:
twarde zakończenie tematu czasowników, np.: kąpe, kłame, rąbe, chrape,
różny od ogólnopolskiego rodzaj rzeczowników, np.: krawat – krawatka, parasol – parasolka, kluska – klusek, taboret – tabor(et)ka, puf – pufa, por – pora
twarda wymowa litery "ń" - słonce, w koncu
Będzin: bachnąć - zarzucić; baraszek - domek; bufle - kartofle; bzdury - kłamstwa; chędożyć - czyścić buty; ciepać - ciskać; cyganić - kłamać; djos - diabeł; hamrać - gryźć, targać; hurtać - xxx; jabka - kartofle; jagody - twarz, policzki; jankor - zmartwienie; kady - dokąd; kaj - gdzie; karyga - dziewczyna; kiecka - sukienka; kiesik - kiedyś; leberber - rewolwer; legać - kłaść się; merka - komar; nizinier - inżynier; pedzieć - powiedzieć; perki - kartofle; pieszczonek - pierścionek; sebłóczyć się - rozebrać się; śpik - sen; szmigust - śmigus; tyrpać - trącać (Tyrpnijmy sie kieliskami); zawdy - zawsze;
Czeladź, Grodzieć, Psary, Boleraus, Gródek, Łagisza, Wojkowice, Strzyżowice, Bobrowniki: bejcować - kłamać; chachar - człowiek niższego stanu (górnicy tak mówili np. o wieśniakach); ciućmok - brzydka dziewczyna; gibko - szybko; Jędra - skarbnik (Strzyżowice); k sobie - na lewo; sam - tu; skizić się - upić się; stajać - stawać; śwarny - ładny; tutk - tutaj; wyrko - łóżko.
Dąbrowa Górnicza: bachor - dziecko; bryle - okulary; derdelucha - wódka; ferdymanka - dziewczyna lubiąca stroić się; hapeć - pantofel; odeńć, raz ci padam, bo cie horne w pysk; porywacz - złodziej; przekabacić - przekonać kogoś do swoich racji; przodek - część wyrobiska(śląski: bant); pyskować - kłócić się; s kuli - z powodu; śleper - pomocnik górnika; (śląski: sznupać - tabakę zażywać); wiano - posag; wrypiać - wlepiać; zeblec - zdjąć odzież; żeniaty - żonaty...